Table 1.
The consonant inventory of Tonga 1.
Table 1.
The consonant inventory of Tonga 1.
| | Bilabial | Labio-Dental | Alveolar | Lateral | Palatal | Velar | Glottal |
|---|
| Nasal | m | | n | | ɲ | (ŋ) | |
| Stop | Voiceless | p | | t | | | k | |
| Voiceless Aspirated | ph | | th | | | kh | |
| Voiced | b | | (d) | | | | |
| Implosive | ɓ | v’ 1 | ɗ | | | | |
| Affricate | Voiceless | | pf | ts | | | | |
| Voiceless Aspirated | | pfh | tsh | | | | |
| Voiced | | bv | dz | | | | |
| Fricative | Voiceless | | f | s | (ɬ) | | | h |
| Voiced | β | | (z) | | | ɣ | |
| Liquid | | | r | l | | | |
| Glide | w | | | | j | | |
Table 2.
The consonant inventory of Copi.
Table 2.
The consonant inventory of Copi.
| | | Labial | Labiodental | Labio-Alveolar | Alveolar | Lateral | Postalveolar | Palatal | Velar | Glottal |
|---|
| Nasal | Plain | m | | | n | | | ɲ | ŋ | |
| Aspirated | (mɦ) | | | (nɦ) | | | | | |
| Stop | Voiceless | p | | | t | | | | k | |
| Voiceless Aspirated | ph | | | th | | | | kh | |
| Voiced | b | | | d | | | ɟ | g | |
| Implosive | ɓ | | | ɗ | | | | | |
| Affricate | Voiceless | | pf | pʂ | ts | (tɬ) | tʃ | | | |
| Voiceless Aspirated | | pfh | pʂh | tsh | (tɬh) | tʃh | | | |
| Voiced | | bv~v | bʐ | dz | (dɮ) | dʒ | | | |
| Fricative | Voiceless | | f | ʂ | s | (ɬ) | (ʃ) | | | |
| Voiced | | | | | | | | | ɦ |
| Liquid | Plain | | | | r | l | | | | |
| Aspirated | | | | rɦ | | | | | |
| Glide | w | ʋ | | | | | j | | |
Table 3.
The consonant inventory of Tsonga.
Table 3.
The consonant inventory of Tsonga.
| | | Bilabial | Labiodental | Alveolar | Lateral | Postalveolar | Retroflex | Palatal | Velar | Glottal |
|---|
| Nasal | Plain | m | | n | | | | ɲ | ŋ | |
| Aspirated | mɦ | | nɦ | | | | | ŋɦ | |
| Stop | Voiceless | p | | t | | | | | k | |
| Voiceless Aspirated | ph | | th | | | | | kh | |
| Voiced | b | | d | | | | | g | |
| Voiced Aspirated | bɦ | | dɦ | | | | | gɦ | |
| Affricate | Voiceless | | pf | ts | tɬ | tʃ | ʈʂ | | | |
| Voiceless Aspirated | | pfh | tsh | tɬh | tʃh | ʈʂh | | | |
| Voiced | | bv | dz | dɮ | dʒ | ɖʐ | | | |
| Voiced Aspirated | | bvɦ | dzɦ | dɮɦ | dʒɦ | | | | |
| Fricative | Voiceless | | f | s | ɬ | ʃ | ʂ | | | |
| Voiced | β | v | z | | | ʐ | | | ɦ |
| Liquid | Plain | | | r | l | | | | | |
| Aspirated | | | rɦ | | | | | | |
| Glide | w | | | | | | j | | |
Table 4.
Phonological correspondences between Changana and Tsonga.
Table 4.
Phonological correspondences between Changana and Tsonga.
| Labio-Alveolars | Alveolars |
|---|
| Changana | Tsonga | Changana | Tsonga |
|---|
| pʂ | pj | tʂw | tʃ | tj | tʃ |
| mpʂ | mpj | ntʂw | ntʃ | ntj | ntʃ |
| pʂh | phj | tʂhw | tʃh | thj | tʃh |
| mpʂh | mphj | ntʂhw | ntʃh | nthj | ntʃh |
| bʐ | bj | dʐw | dʒ | dj | dʒ |
| mbʐ | mbj | ndʐw | ndʒ | ndj | ndʒ |
Table 5.
The consonant inventory of Tswa.
Table 5.
The consonant inventory of Tswa.
| | Bilabial | Labiodental | Labio-Alveolar | Alveolar | Lateral | Postalveolar | Palatal | Velar | Glottal |
|---|
| Nasal | m | | | n | | | ɲ | ŋ | |
| Stop | Voiceless | p | | | t | | | c | k | |
| Voiced | b | | | d | | | ɟ | g | |
| Implosive | ɓ | | | ɗ | | | | | |
| Affricate | Voiceless | | pf | pʂ | ts | tɬ | | | | |
| Voiced | | bv | bʐ | dz | dɮ | | | | |
| Fricative | Voiceless | | f | ʂ | s | ɬ | ʃ | | | h |
| Voiced | | v | ʐ | z | | ʒ | | | |
| Liquid | | | | r | l | | | | |
| Glide | w | ʋ | | | | j | | | |
Table 6.
The consonant inventory of Ronga.
Table 6.
The consonant inventory of Ronga.
| | | Bilabial | Labiodental | Labio-Alveolar | Alveolar | Lateral | Postalveolar | Retroflex | Palatal | Velar | Glottal |
|---|
| Nasal | Plain | m | | | n | | | | ɲ | ŋ | |
| Aspirated | mɦ | | | nɦ | | | | | ŋɦ | |
| Stop | Voiceless | p | | | t | | | | | k | |
| Voiceless Aspirated | ph | | | th | | | | | kh | |
| Voiced | b | | | d | | | | | g | |
| Voiced Aspirated | | | | dɦ | | | | | | |
| Affricate | Voiceless | | pf | pʂ | ts | tɬ | tʃ | tʂ | | | |
| Voiceless Aspirated | | pfh | pʂh | tsh | tɬh | tʃh | tʂh | | | |
| Voiced | | bv | bʐ | dz | dɮ | dʒ | dʐ | | | |
| Fricative | Voiceless | | f | ʂ | s | ɬ | ʃ | | | | |
| Voiced | v~β | | ʐ | z | | ʒ | ʐ | | | ɦ |
| Approximant | w | | | | l | | | j | | |
Table 7.
The reconstructed consonant inventory of Proto-Bantu from
Meeussen (
1967).
Table 7.
The reconstructed consonant inventory of Proto-Bantu from
Meeussen (
1967).
| | Bilabial | Alveolar | Palatal | Velar |
|---|
| Nasal | *m | *n | *ɲ | |
| Voiceless Stop | *p | *t | *c | *k |
| Voiced Stop | *b | *d | *j | *g |
| Geminate Nasal | *mm | *nn | *ɲɲ | |
| Prenasalized Voiceless Stop | *mp | *nt | *ɲc | *ŋk |
| Prenasalized Voiced Stop | *mb | *nd | *ɲj | *ŋg |
Table 8.
The reconstructed vowel inventory of Proto-Bantu.
Table 8.
The reconstructed vowel inventory of Proto-Bantu.
| | Front | Back |
|---|
| Close | *i | *u |
| Near-Close | *ɪ | *ʊ |
| Mid | *e | *o |
| Open | *a |
Table 9.
Reflexes of PB *p in Tsonga-Copi.
Table 9.
Reflexes of PB *p in Tsonga-Copi.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| give | βa | ɦa | ha | ɦa | ha | ha | - | *bɦa | *pá |
| thresh | βula | ɦula | hula | ɦula | hula | hula | ɦula | *bɦula | *pʊ́ʊd |
| nerve | mi-siβa 1 | in-siɦa | - | n-siɦa | n-siha | siha | n-siɦa | *mu-sibɦa | *kìpà |
| end | βedza | ɦeta | heta | ɦeta | heta | - | ɦeta | *bɦeta | *pédi |
| near | βa-fuβi | ɦa-fuɦi | ku-fuhi | ku-suɦi 2 | ku-suhi | ku-suhi | ku-suɦi | *-fubɦi | *kúpí |
| live | ꞵaɲa | ɦaɲa | haɲa | ɦaɲa | haɲa | haɲa | ɦaɲa | *bɦaɲa | - |
| fruit | handro 3 | ɦando | handu | m-bɦaɳɖʐu | m-bɦandzu | mɦanzu | mɦandʒu | *mu-bɦando | - |
| finger | - | li-tiɦo | li-tsiho | ri-tiɦo | ri-tiho | li-tiho | li-tiɦo | *li-dzibɦo | - |
Table 10.
Prenasalized reflexes of PB *p.
Table 10.
Prenasalized reflexes of PB *p.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| billy-goat | phoŋgo | phoŋgo | poŋgo | mɦoŋgo | mɦoŋgo | mɦoŋgo | mɦoŋgo | *m-phoŋgo | *pòngó |
| tree hollow | - | phako | - | mɦako | mɦakwa | mɦakwa | mɦakwa | *m-phako | *pàkò |
| wind | - | pheɦo | puho | mɦeɦo | mɦeho | mɦeho | mɦeɦo | *m-phebɦo | *pép |
Table 11.
Reflexes of PB *p showing spirantization.
Table 11.
Reflexes of PB *p showing spirantization.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| conceal | siha | sisa | sisa | fiɬa | fiɬa | fiɬa | fiɬa | *psiɬa | *píc |
| kidney | ji-tshwa | ji-tsho | i-tʃo | jin-so | jin-so | ji-ʂa | jin-so | *jim-psho | *pígò |
| resemble | fana | fanana | fana | fana | fana | fanana | fana | *fana | *púan |
| turn | - | fularela | - | fularɦela | fularɦela | fularela | fulaʐela | *fuladɦela | *púdat |
Table 12.
Reflexes of PB *p following *i.
Table 12.
Reflexes of PB *p following *i.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| twin | li-βaha | ma-ɦasa | ma-hasa | haɬa | haɬa | haɬa | ɦaɬa | *-phaɬa | *pácà |
| cockroach | li-βele | ɗi-pʰele | - | ɦele | hele | hele | ɦele | *-phɬele | *pèdè |
| cave | li-pʰala | pʰala | pala | mpala | mpala | - | mpala | *-phala | - |
| cook | - | bika | bika | ʂeka | ʂeka | bika | pʂeka | *phjeka | *jìpɪk |
| porridge | wu-sa | wu-pswa | vu-swa | ꞵu-ʂa | ꞵu-ʂa | ꞵu-ʂa | bu-pʂa | *ꞵu-phja | - |
| ask, talk | bula | bula | - | ꞵula | bula, ꞵula | bula | bula | *phjula? | *jípʊd |
Table 13.
Reflexes of PB *p followed by a semivowel.
Table 13.
Reflexes of PB *p followed by a semivowel.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| burn | βja | ɦja | hja | ʈʂhwa | pʂha | ʂa | pʂa/pja | *bɦja | *pí |
| new | phja 1 | phja | phja | ɳʈʂhwa | mpʂha | ʂa | mpʂa/ntʃa | *mphja | *píà |
| sweep | βijela | ɦjela | hijela | - | pʂhajela | ʂijela | pʂeɦela | *bɦjajela | *píagɪd |
| dry up | βwa 2 | phwa | hwa | phja | pʂha | pʂa | - | *bɦwa | *pʊ́ |
Table 14.
Reflexes of PB *p with aberrant synchronic /p/.
Table 14.
Reflexes of PB *p with aberrant synchronic /p/.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| split | pandra | - | banda | paɳɖʐa | pandza | panza | pandʒa | *panda | *pànd |
| measure | pima | pima | pima | pima | pima | pima | pima | *pima | *pìm |
| fold | peta | peta | peta | peʈʂa | petsa | petsa | - | *peta | *pèt |
| skull | - | li-pala | - | ri-pala | ri-pala | ʃi-pala | pala | *lu-pala | *pádá |
Table 15.
Reflexes of PB *t in Tsonga-Copi.
Table 15.
Reflexes of PB *t in Tsonga-Copi.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| heel | - | tʃi-nrende | tʃi-hende | ʃi-rɦeɳɖʐe | ʃi-rɦendze | ʃi-renze | ʃi-ʐendʒe | *ki-dɦende | *téndé |
| gravy | mu-ro | in-ro | mu-ho | mu-rɦu | mu-rɦu | mu-ro | mu-ʐu | *mu-dɦo | *tò |
| buffalo | ɲari | ɲari | ɲahi | ɲarɦi | ɲarɦi | ɲari | ɲaʐi | *ɲadɦi | *játí |
| saliva | - | ma-ri | ma-hi | ma-rɦi | ma-rɦi | ma-ri | ma-ʐi | *ma-dɦi | *táì |
| love | - | randa | handa | rɦaɳɖʐa | rɦandza | ranza | ʐandʒa | *dɦanda | - |
Table 16.
Prenasalized reflexes of PB *t.
Table 16.
Prenasalized reflexes of PB *t.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| person | mu-thu | in-thu | mu-ntu | mu-nɦu | mu-nɦu | mu-nɦu | mɦu-nu | *mu-nthu | *ntʊ̀ |
| neck | thamo | thamu | tamu | nɦamu | nɦamu | nɦamo | - | *n-thamo | *tàm |
| three | -raru | -raru | -raru | -nɦarɦu | -nɦarɦu | -nɦaru | -nɦaʐu | *n-thadɦu | *tátʊ̀ |
| nose | tʰombvu | tʰombvu | tomvu | nɦompfu | nɦompfu | nɦovu | nɦompfu | *n-thomvu | - |
Table 17.
Reflexes of PB *t showing spirantization.
Table 17.
Reflexes of PB *t showing spirantization.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| night | wu-tshiɣu | wu-siku | vu-siku | βu-siku | βu-siku | βu-siku | bu-siku | *ꞵu-tsiku | *tíkʊ́ |
| remain | tshala | sala | sala | sala | sala | sala | sala | *tsala | *tígad |
| wipe/twist | tshula | sula | - | sula | sula | sula | sula | *tsula | *tíʊ̀d |
| leave | - | suka | - | suka | suka | suka | susa 1 | *tsuka | *tíg(-ʊk) |
| cloud | li-pfhi | ɗi-pʂhi 2 | di-pri | ri-fu | ri-fu | re-fu | - | *-fu? | *tù |
| forge | pfhula | tshula | tshula | fula | fula | fula | fula | *-fula? | *túd |
| breed | fuja | fuja | fuja | fuja | fuja | fuja | fuja | *fuja | *túg |
Table 18.
Reflexes of PB *t after *i.
Table 18.
Reflexes of PB *t after *i.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| day | li-tshiɣu | ɗi-tshiku | di-siku | siku | siku | siku | siku | *tshiku | *tíkʊ̀ |
| trunk | li-tshina | ɗi-tshina | n-tsiɲa | n-siɲa | n-siɲa | siɲa | n-siɲa | *tshina | *tínà |
| buttock | li-thaɣu | ɗi-thaku | taku | rɦaku, | rɦaku | ma-rako | ʐako | *thako | *tákò |
| cheek | - | ɗi-thama | tama | rɦama | rɦama | rama | li-ʐama | *thama | *támà |
| bone | li-thambo | ɗi-rambo | r(ɦ)ambu | rɦambu | rɦambu | rambo | ʐambu | *thambo | - |
| pour | thela | thela | tela | tʃhela | tʃhela | tʃela | tʃela | *thjela | *jìtɪd |
Table 19.
Reflexes of PB *t followed by a semivowel.
Table 19.
Reflexes of PB *t followed by a semivowel.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| carry | rwala | rwala | hwala | rɦwala | rɦwala | rwala | ʐwala | *dɦwala | *tʊ́ád |
| fear | thav’a | thaʋa | tava | tʃhaβa | tʃhaβa | tʃaβa | tʃaba | *thjaꞵa | *tíab |
Table 20.
Reflexes of PB *t with aberrant synchronic /t/ and /ts/.
Table 20.
Reflexes of PB *t with aberrant synchronic /t/ and /ts/.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| fold | peta | peta | peta | peʈʂa | petsa | petsa | - 1 | *peta | *pèt |
| price | teŋgo | n-teŋgo | n-teŋgo | ɳ-ʈʂeŋgo | n-tseŋgo | tseŋgo | n-ʈʂeŋgo | *mu-teŋgo | *téngò |
| feather | teŋga | n-teŋga | n-teŋga | ɳ-ʈʂeŋga | - | tseŋga | n-ʈʂeŋga | *mu-teŋga | *tèngá |
Table 21.
Reflexes of PB *c in Tsonga-Copi.
Table 21.
Reflexes of PB *c in Tsonga-Copi.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| laugh | heɣa | seka | seka | ɬeka | ɬeka | ɬeka | ɬeka | *ɬeka | *cèk |
| lose | - | lasa | lasa | laɬa | laɬa | laɬa | laɬa | *laɬa | *dác |
| hide | siha | sisa | sisa | fiɬa | fiɬa | fiɬa | fiɬa | *psiɬa | *píc |
Table 22.
Reflexes of PB *c before *i and *ɪ.
Table 22.
Reflexes of PB *c before *i and *ɪ.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| feather | - | li-siʋa | - | ri-siβa | ri-siβa | - | li-siba | *li-ɬiꞵa | *cɪba |
| raw | -mbihu | -mbiso | -mbisi | -mbisi | -mbisi | -mbisi | -mbisi | *-mbiɬi | *bícì |
| hair | - | in-sisi | n-sisi | n-sisi | n-sisi | sisi | n-sisi | *mu-ɬitsi | *cítì |
Table 23.
Prenasalized reflexes of PB *c.
Table 23.
Prenasalized reflexes of PB *c.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| genet | tshimba | tshimba | tsimba | n-simba | n-simba | simba | n-simba | *n-ɬimba | *címbá |
| squirrel | tshindri | - | tʃindi | n-siɳɖʐi, | n-sindzi | ʃinzi | n-sindʒi | *n-ɬindi | *cíndí |
| underneath | βa-βatshi | ɦa-ɦatsi 1 | hansi | ɦansi | hansi | la-hasi | ɦansi | *bɦa-n-ɬi | *cí |
| spark | tshahe | - | - | n-ɬaɬe | n-ɬaɬe | ɬaɬe | n-ɬaɬe | *n-ɬaɬe | *cácè |
| python | tsharo | - | - 2 | n-ɬarɦu | n-ɬarɦu | n-ɬaru | n-ɬaʐu | *n-ɬadɦu | *cátò |
| fish | - | tshandzi | tsanzi | n-ɬampfi | n-ɬampfi | - | n-ɬampfi | *n-ɬambzi | *càmb |
Table 24.
The reflexes of PB *c before ʊ.
Table 24.
The reflexes of PB *c before ʊ.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| strain | huta | - | suta | ɬuta | ɬuta | ɬuta | ɬuta | *ɬuza | *cʊ̀ʊj |
| venom | wu-huŋgu | wu-ʃuŋgu | - | βu-ʃuŋgu | βu-ɬuŋgu | wu-ʃuŋgu | bu-ɬuŋgu | *ꞵu-ɬuŋgu | *cʊ́ngʊ́ |
| leech | tshundrwa | tshundo | - | n-ʃuɳɖʐu | n-sundzu | sunzu | - | *n-ɬundu | *cʊ́ndʊ̀è |
| mosquito | tshuna | tshuna | tsuna | n-suna | n-suna | suna | n-suna | *n-ɬuna | - |
| wart | tshuŋgu | - | - | n-ɬuŋgu | n-ɬuŋgu | ɬuŋgu | - | *n-ɬuŋgu | - |
Table 25.
Reflexes of PB *c after *i.
Table 25.
Reflexes of PB *c after *i.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| pestle | mu-tshi | in-tshi | mu-tsi | mu-si | mu-si | mu-si | mu-si | *mu-iɬi | *jìcì |
| branch | - | ɗi-tshandzu | - | ɬampfu | ɬampfu | ɬavu | ɬampfu | *iɬandzu | *cándú |
| eye | li-so | ɗi-so | di-so | ti-ɬo | ti-ɬo | ti-ɬo | ti-ɬo | *zi-ɬo | *jícò |
Table 26.
Labialized reflexes of PB *c, showing palatalization in Copi.
Table 26.
Labialized reflexes of PB *c, showing palatalization in Copi.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| termite | mu-ɦwa | in-ʃwa | - 1 | mu-ɬwa | mu-ɬwa | mu-ɬwa | - | *mu-ɬwa | *cʊ́á |
| delay | ɦwela | ʃwela | - | ɬwela | ɬwela | ɬwela | ɬwela 2 | *ɬwela | *cò |
| wild dog | - 3 | ɗi-ʃolwa | - | ɬolwa | ɬolwa | ɬolwa | - | *ɬolwa | - |
Table 27.
Aberrant reflexes of PB *c, with sporadic lateral affricates in Tswa-Ronga.
Table 27.
Aberrant reflexes of PB *c, with sporadic lateral affricates in Tswa-Ronga.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| meet | tshaŋgana | tʃaŋgana | tʃaŋgana | ɬaŋgana | ɬaŋgana | tɬaŋgana 1 | tɬaŋgana | - | *càng |
| five | - | tʃanu | - | n-tɬanu | n-tɬanu | n-tɬanu | n-tɬanu | - | *cáànʊ̀ |
Table 28.
Reflexes of PB *k showing spirantization.
Table 28.
Reflexes of PB *k showing spirantization.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| fat | ma-fura | ma-fura | ma-fuha | ma-furɦa | furɦa | ma-fura | ma-fuʐa | *ma-fudɦa | *kútà |
| die | fa | fa | fa | fa | fa | fa | fa | *fa | *kú |
| rule | fuma | fuma | fuma | fuma | fuma | fuma | fuma | *fuma | *kúm |
| lung, chest | - | li-fuʋa 1 | tʃi-fuva | ʃi-fuβa | ʃi-fuβa | ʃi-fuβa | ʃi-fuba | *ki-fuꞵa | *kúbà |
| eyelash | ji-tshi | i-tshi | i-tsi | ri-ʃiji | ri-ʃije | li-siji | li-ʃiɦe | *n-sie | *kígè |
| smoke | wu-tshi | wu-tshi 2 | vu-tsi | mu-si | mu-si | mu-si | mu-nsi | *-isi | *jíkì |
| nerve | mi-siβa | in-siɦa | - | n-siɦa | n-siha | siha | n-siɦa | *mu-sibɦa | *kìpà |
| bee | ɲosi | - | - | ɲoʃi | ɲoʃi | ɲoʃi | ɲoʃi | *ɲosi | *jókì |
| blame | sola | sola | sola | sola | sola | sola | sola | *sola | - |
Table 29.
Non-causative and causative verb pairs with stems ending in PB *k.
Table 29.
Non-causative and causative verb pairs with stems ending in PB *k.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| leave | - | suka | - | suka | suka | suka | - | *tsuka | *tíg(ʊk) |
| remove | - | susa | - | susa | susa | susa | susa | *tsusa | *tíg(ʊk) |
| roast (itr) | woɣa | joka | oka | oka | - | - | - | *oka | *jòk |
| roast (tr) | - | - | - | oʃa | woʃa | wotʃa | woʃa | *osa | *jòk |
| awaken | wuɣa | wuka | vuka | pfuka | pfuka | vuka | pfuka | *ꞵwuka | *bʊ́ʊk |
| wake | wusa | wusa | - | pfuʃa | pfuʃa | vuʃa | pfuʃa | *ꞵwusa | *bʊ́ʊk |
Table 30.
Reflexes of PB *k in Tsonga-Copi.
Table 30.
Reflexes of PB *k in Tsonga-Copi.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| snake | ɲoɣa | ɲoka | - | ɲoka | ɲoka | ɲoka | ɲoka | *ɲoka | *jókà |
| wife 1 | -ɣadzi | -kati | -kati | -kati | -kati | -kati | -kati | *-kadzi | *kádí |
| arm | li-ɓoɣo | ɗi-woko | poko | βoko | βoko | woko | boko | *boko | *bókò |
| day | li-tshiɣu | ɗi-tshiku | di-siku | siku | siku | siku | siku | *tshiku | *tíkʊ̀ |
| weave | luɣa | luka | luka | luka | luka | luka | luka | *luka | - |
Table 31.
Reflexes of initial PB *k in class 9 roots.
Table 31.
Reflexes of initial PB *k in class 9 roots.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| chicken | khuɣu | khukhu | ŋ-guku | ɦuku | huku | hukwana | ɦuku | *ŋ-khuku | *kʊ́kʊ́ |
| crab | khalala | ɦala, khala | kala | - | hala | - | ɦala | *ŋ-khala | *kádá |
| fog | huŋguv’a | ɦuŋguva | - | ɦuŋguβa | huŋguβa | huŋguβa | ɦuŋguba | *ŋ-khuŋgu | *kʊ̀ngʊ́ |
| face | khoβe | khoɦe | kohe | n-gɦoɦe | n-gɦohe | n-gɦohe | - | *ŋ-khobɦe | *kópè 1 |
Table 32.
Class 11 and 10 reflexes of PB *kʊ́nì ‘firewood’.
Table 32.
Class 11 and 10 reflexes of PB *kʊ́nì ‘firewood’.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| firewood | khuni | li-khuni | kuni | ri-kuɲi | ri-huɲi | - | li-kuɲi | *lu-kuni | *kʊ́nì |
| dzi-khuni | ti-khuni | - | ti-ɦuɲi | ti-huɲi | ti-huɲi | ti-ɦuɲi | *dziŋ-khuni |
Table 33.
Reflexes of initial PB *k in class 3 roots.
Table 33.
Reflexes of initial PB *k in class 3 roots.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| tail | ŋ-gila | in-kila | n-kila | n-tʃila | n-tʃila | ŋ-kila | ŋ-kila | *mu-kila | *kídà |
| throat | ŋ-golo | in-kolo | n-kolo | ŋ-kolo | ŋ-kolo | ŋ-kolo | ŋ-kolo | *mu-kolo | *kòdò |
| banana | ŋ-gombva | in-kombva | n-komva | ŋ-kompfa | kompfa | kova | - | *mu-komva | - |
| foot | ŋ-gondro | in-kondo | n-kondo | ŋ-kondzo | ŋ-kondzo | ŋ-konzo | ŋ-kondʒo | *ŋ-kondo | - |
Table 34.
Reflexes of PB *k after *i.
Table 34.
Reflexes of PB *k after *i.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| ten | li-khumi | ɗi-gume | kumi | khume | khume | khume | khume | *khume | *kʊ́mè |
| coal | li-ɣala | ɗi-kala | di-khala | khala | khala | ma-kala | khala | *khala | *kádà |
| frog | ɲakhele | ɗi-khele, | - | khele | khele | k(h)ele | k(h)ele | *khele | *kédé |
| froth | li-ɣuv’i | ɗi-khuʋi | kuvi | khuβi | khuβi | khuβi | dubi | *khuꞵi | - |
| bark | - | ɗi-kamba | - | khamba | kamba | - | kamba | *khamba | - |
| ash | ŋ-guma | ɗi-khuma | khuma | ŋ-kuma | ŋ-kuma | khuma | - | *-kuma | - |
| stay | khala | khala | kala | sala | sala | sala | sala | *khjala | *jìkad |
| satisfy | khura | khura | kuha | ʃurɦa | ʃurɦa | ʃura | ʃuʐa | *khjudɦa | *jíkʊt |
Table 35.
Reflexes of PB *k showing palatalization.
Table 35.
Reflexes of PB *k showing palatalization.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| dawn | ɣja | tʃa | kja, tʃa | ʃa | ʃa | tʃa | ʃa | *kja | *ké |
| deceive | senga | ʃeŋga | - | ʃeŋga | ʃeŋga | ʃeŋga | - | *keŋga | *kéng |
| buy | - | ʃaʋa | ʃaʋa | ʃaβa | ʃaβa | ʃaβa | ʃaba | *kjaꞵa | - |
| dance | - | siɲa | kina | tʃina | tʃina | kina | kina | *kina | *kín 1 |
Table 36.
Reflexes of root-internal PB *nk.
Table 36.
Reflexes of root-internal PB *nk.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| give | niŋga | niŋga | - | ɲika 1 | ɲika | ɲika | ɲika | *ɲiŋka | *ɲínk |
| stink | nuŋga | nuŋga | nuŋga | nuɦa | nuŋɦwa 2 | nuha | nuɦa | *nuŋka | *nùnk |
| answer | - | aŋgula | - | aŋgula | yaŋgula | aŋgula | yaŋgula | *aŋkula | *jánkʊd |
Table 37.
Reflexes of PB *b in Tsonga-Copi.
Table 37.
Reflexes of PB *b in Tsonga-Copi.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| ear | n-dzev’e | n-dzeʋe | n-zeve | n-dɮeβe | n-dɮeβe | n-dɮeβe | n-dɮebe | *n-ɮeꞵe | *jèbé |
| boil | v’ila | - | vila | βila | βila | βila | bila | *ꞵila | *bìd |
| carve | v’ata | ʋata | vata | βatɬa | βatɬa | βatɬa | batɬa | *ꞵazja | *bàij |
| peel | v’andza | ʋandza | - | ꞵandɮa | ꞵandɮa | ꞵandɮa | bandɮa | *ꞵanɮa | - |
| hate | v’eŋga | ʋeŋga | venga | ꞵeŋga | ꞵeŋga | ꞵeŋga | beŋga | *ꞵeŋga | - |
| pay tribute | luv’a | - | luvela | luꞵa | luꞵa | luꞵa | luba | *luꞵa | - |
| skin | li-ɗowo | ɗi-ɗowo | n-dowo | ɖʐoβo | dzoβo | dzowo | dʒobo | *li-doꞵo | - |
| mold | wumba | wumba | vumba | βumba | βumba | wumba | bumba | *ꞵumba | *bʊ́mb |
| hippo | m-bvuwu | m-bvuwo | - | m-pfuβu | m-pfuβu | βuwu | m-pfubu | *m-vuꞵu | *gùbʊ́ |
| pay dowry | lowola | lowola | - | loꞵola | loꞵola | lowola | lobola | *loꞵola | - |
Table 38.
Reflexes of PB *b after *i.
Table 38.
Reflexes of PB *b after *i.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| arm | li-ɓoɣo | ɗi-woko | poko | βoko | βoko | woko | boko | *boko | *bókò |
| liver | li-ɓindri | tʃi-βindi | tʃi-vindi | ʃi-βiɳɖʐi | ʃi-βindzi | ʃi-βinzi | ʃi-bindʒi | *-ꞵindi | *bíndɪ |
| breast | li-ɓele | - | - | βele | βele | βele | bele | *bele | *béèdè |
| color | li-v’ala | im-bala | - | βala | βala | mu-βala | bala | *-ꞵala | *bádà |
| steal | ɓa | pa | pa | jiβa | jiβa | jiβa | jiba | *ba | *jíb |
Table 39.
Reflexes showing elision of PB *b.
Table 39.
Reflexes showing elision of PB *b.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| forehead | ɣi-wombo | tʃi-mombo | m-ombo | mombo | mombo | ʃi-mombo | mombo | *m-ombo | *bòmbó |
| potter | mu-wumbi | mu-wumbi | - | wumbi | - | mu-wumbi | - | *mu-umbi | - |
| body | mili 1 | immiɗi | midi | miri | miri | miri | mi-ʐi | *mili | *bìdì |
| milk | - 2 | ma-si | ma-si | ma-si | ma-si | ma-si | - | *ma-ɬi | *bícì |
Table 40.
Reflexes of PB *b before glides.
Table 40.
Reflexes of PB *b before glides.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| dog | jim-bwa | im-bwa | i-mbjwa | m-bjana | m-bʐana | m-bjana | jim-bja | *jim-ꞵwa | *bʊ́à |
| stone | - | ɗi-rigwe | di-rigwe | ri-bje | ri-bʐe | ri-bje | ʐi-bje | *li-ꞵwe | *bʊ̀è |
| plant | jala | jala | jala | bjala | bʐala | bjala | bjala | *ꞵjala | *bíad |
| belch | - | ɓisa | - | bjisa | bʐisa | bisa | bɦisa 1 | *bja | *bì |
Table 41.
Reflexes of PB *b showing spirantization.
Table 41.
Reflexes of PB *b showing spirantization.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| close | - | pfalela | - | pfala | pfala | vala | pfala | *bvala | *bùgad |
| open | - | pfula | pfula | pfula | pfula | vula | pfula | *bvula | *bùgʊd |
| harvest | - | pfuna | pfuna | pfuna | pfuna | pfuna | - | *bvuna | *bún |
| white hair | dzim-bvi | - | - | tim-pfi 1 | tim-pfi | wu-vu | - | *dzim-bvi | *búì |
| swell | simba | simba | simba | pfimba | pfimba | vimba | pfimba | *bzimba | *bímb |
Table 42.
Prenasalized reflexes of PB *b.
Table 42.
Prenasalized reflexes of PB *b.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| bathe | hamba | samba | samba | ɬamba | ɬamba | ɬamba | ɬamba | *ɬamba | *càmb |
| seed | m-bewu | m-bewu | m-beu | m-bewu | m-bewu | m-bewu | m-bewu | *mu-ꞵewu | *bégʊ́ |
| raw | -mbihu | -mbiso | -mbisi | -mbisi | -mbisi | -mbisi | -mbisi | *-mbiɬi | *bícì |
| beehive | - | mw-amba | i- ŋwambu | ŋw-ambu | - | ŋw-amba | ŋw-amba | *mw-ambu | - |
Table 43.
Prenasalized reflexes of PB *b showing spirantization.
Table 43.
Prenasalized reflexes of PB *b showing spirantization.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| wash | handza | - | - | ɬaɳʈʂhwa | ɬampʂa | ɬaʐa | ɬampʂa | *ɬambzja | *càmb |
| lick | dandza | dandza | danza | laɳʈʂhwa | nampʂa | laʐa | nampʂa | *lambzja | *dámb |
| fish | n-dzandzi | tshandzi | tsanzi | n-ɬampfi | n-ɬampfi | - | n-ɬampfi | *n-ɬambzi | *càmb |
Table 44.
Reflexes of PB *d in Tsonga-Copi.
Table 44.
Reflexes of PB *d in Tsonga-Copi.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| heap | li-tala | ɗi-tala | tala | tala | tala | tala | taleni 1 | *zala | *jàdà |
| breast | li-ɓele | - | - | βele | βele | βele | bele | *bele | *béèdè |
| dream | lora | lora | loha | lorɦa | lorɦa | lora | loʐa | *lodɦa | *dóot |
| flower | ɣi-luv’a | tʃi-luʋa | tʃi-luʋa | ʃi-luβa | ʃi-luβa | - | ʃi-luba | *ki-luꞵa | *dʊ̀bà |
| weave | luɣa | luka | luka | luka | luka | luka | luka | *luka | - |
Table 45.
Reflexes of PB *d before *ɪ.
Table 45.
Reflexes of PB *d before *ɪ.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| two | -v’ili | -mbiɗi | -mbidi | - | - | -mbiri | -mbiʐi | *-mbili | *bìdí |
| mortar | - | tʃi-thuɗi | - | tʃhuri | tʃhuri | tʃuri | tʃuʐi | *tshuli | *tʊ́dí |
| body | mili | immiɗi | midi | miri | miri | miri | miʐi | *mili | *bìdì |
| plant | lima | ɗima | dima | rima | rima | rima | dʒima | *lima | *dìm |
| pay fine | liβa | ɗiɦa | diha | riɦa | riha | riha | dʒiɦa | *libɦa | *dìp |
| cry | lila | ɗila | dila | rila | rila | rila | dʒila | *lila | *dìd |
Table 46.
Reflexes of PB *d showing spirantization before *i.
Table 46.
Reflexes of PB *d showing spirantization before *i.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| star | ɲeledzi | ɲeleti | ɲeleti | ɲeleti | ɲeleti | ɲeleti | ɲeleti | *ɲeledzi | *jédèdí |
| take | dzeɣa | teka | tseka | teka | teka | teka | teka | *dzeka | *diek |
| extinguish | - | tima | tsima | tima | tima | tima | tima | *dzima | *dím |
| lake | li-dziv’a | tʃi-tiʋa | - | tiβa | tiβa | tiβa | tiba | *dziꞵa | *dìbà |
| wife | -ɣadzi | -kati | -kati | -kati | -kati | -kati | -kati | *-kadzi | *kádí |
| finger | - | li-tiɦo | li-tsiho | ri-tiɦo | ri-tiɦo | li-tiho | li-tiɦo | *li-dzibɦo | - |
| sharpen | lodzwa 1 | lota | lotsa | lota | lota | lota | lota | *lodza | - |
Table 47.
Reflexes of PB *d showing spirantization before *u.
Table 47.
Reflexes of PB *d showing spirantization before *u.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| beard 1 | ɣi-ledzu | tʃi-leto | tʃi-letsu | ma-lepfu | ma-lepfu | xi-levu | ma-lepfu | *-ledzu | *dèdù |
| drip | - 2 | tuta | tsuta | pfuta | pfuta | vuta | pfuta | *dzudza | *dùɪdi |
| turtle | - | futu | - | m-fuʈʂu | m-futsu | futsu | m-fuʈʂu | *m-fudzu | *kúdù |
Table 48.
Reflexes of PB *d after *i.
Table 48.
Reflexes of PB *d after *i.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| tongue | li-ɗimi | li-ɗimi | li-dimi | ri-rimi | ri-rimi | li-rimi | li-dʒimi | *li-dimi | *dímì |
| sun | li-ɗambo | ɗi-tambo | dambu | djambu | dʒambu | gambo | dambo | *li-djambo | - |
| skin | li-ɗowo | ɗi-ɗowo | n-dowo | ɖʐoβo | dzoβo | dzowo | dʒobo | *li-doꞵo | - |
Table 49.
Reflexes of PB *d before glides.
Table 49.
Reflexes of PB *d before glides.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| fight | dwana | lwa | lwa | lwa | lwa | lwa | lwa | *lwa | *dʊ̀ |
| beer | wadwa | - | vw-adwa | bjalwa | bzala | bjala | bjala | *ꞵw-alwa | *jàdʊ́á |
| eat | hodza | ɟa | gja | dja | dʒa | ga | da | *dja | *dí |
| sin | - 1 | ɟoɦa | goha | djoɦa | dʒoha | goha | doɦa | *djobɦa | - |
| learn | - | ɟonda | gonda | djoɳɖʐa | dʒondza | gonza | dondʒa | *djonda | - |
Table 50.
Reflexes of prenasalized PB *d.
Table 50.
Reflexes of prenasalized PB *d.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| liver | li-ɓindri | tʃi-βindi | tʃi-vindi | ʃi-βiɳɖʐi | ʃi-βindzi | ʃi-βinzi | ʃi-bindʒi | *-ꞵindi | *bíndɪ |
| follow | landra | landa | landa | laɳɖʐa | landza | lanza | landʒa | *landa | *dànd |
| travel | endra | enda | enda | eɳɖʐa | endza | enza | jendʒa | *enda | *gènd |
| fire | - | n-dilo | n-dilo | ɳ-ɖʐilo | n-dzilo | n-zilo | n-dʒilo | *n-dilo | *dìdò |
| inside | n-drani | n-dani | n-dani | ɳ-ɖʐeni | n-dzeni | n-zeni | n-dʒen | *n-dani | *dà |
Table 51.
The reflex of PB * cándú ‘branch’, showing spirantization.
Table 51.
The reflex of PB * cándú ‘branch’, showing spirantization.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| branch | - | tshandzu | - | ɬampfu | ɬampfu | ɬavu | ɬampfu | *iɬandzu | *cándú |
Table 52.
Internal reflexes of PB *j in Tsonga-Copi.
Table 52.
Internal reflexes of PB *j in Tsonga-Copi.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| trap | rija | rija | rija | rɦeya | rɦiya | - | ʐeja | *dɦeja | *téj |
| jaw | - | li-saja | - | ri-ɬaja | ri-ɬaja | ɬaja | li-ɬaja | *lu-ɬaja | *càjá |
| return | wuja | wuja | vuja | βuja | βuja | wuja | buja | *ꞵuja | *bʊ́j |
Table 53.
Reflexes of initial PB *j in verbs, showing loss.
Table 53.
Reflexes of initial PB *j in verbs, showing loss.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| build | - | aka | aka | aka | aka | aka | jaka | *aka | *ják |
| sing | embelela | embelela | embelela | jimbelela | jimbelela | jimbelela | jimbelela | *imbelela | *jímb |
| deceive | - | woŋga | onga | - | (w)oŋga | - | woŋga | *oŋga | *jóng |
| grow thin | wondra | wonda | onda | ondza | (w)ondza | onza | wondʒa | *onda | *jónd |
Table 54.
Reflexes of initial PB *j in class 1 and 3, and 14 roots.
Table 54.
Reflexes of initial PB *j in class 1 and 3, and 14 roots.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| year | mw-aɣa | mw-akani | - | naŋwaka | naŋwaka | ŋw-akani | ŋw-aka | *mw-aka | *jákà |
| child | ɣj-anana | mw-anana | mw-anana | ŋw-ana | ŋw-ana | ŋw-ana | ŋw-ana | *mw-ana | *jánà |
| soul | - | moja | moya | moja | moja | moja | moja | *mw-oja | *jòjà |
| salt | mu-ɲu | mu-ɲu | mu-ɲu | mu-ɲu | mu-ɲu | mu-ɲu | mu-ɲu | *mu-ɲu | *jínyʊ̀ |
| fur | li-woja | ɗi-toja | ma-woja | βo-ja | βo-ja | wo-ja | bo-ja | *-oja | *jòjá |
| brain | wo-ŋgo | wo-ŋgo | woŋga | bj-oŋgo | βo-ŋgo | wo-ŋgo | bo-ŋgwe | *βw-ongo | *jòngó |
| beer | w-adwa | - | vw-adwa | bj-alwa | bʐ-ala | bj-ala | bj-ala | *βw-alwa | *jàdʊ́á |
Table 55.
Reflexes of initial PB *j in class 5 roots.
Table 55.
Reflexes of initial PB *j in class 5 roots.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| heap | li-tala | ɗi-tala | tala | tala | tala | tala | taleni | *zala | *jàdà |
| pigeon | li-tuv’a | tʃi-tua | tʃi-duvane | tuβa | tuβa | tuβa | tuba | *zuꞵa | *jʊ́bà |
| country | li-tiɣo | ɗi-tiko | tiko, di-jiko | tiko | tiko | tiko | tiko | *ziko | *jíkò |
| eye | li-so | ɗi-so | di-so | ti-ɬo | ti-ɬo | ti-ɬo | ti-ɬo | *zi-ɬo | *jícò |
| tooth | - | ɗi-no | di-no | ti-ɲo | ti-ɲo | ti-no | ti-ɲo | *zi-no | *jínò |
| egg | li-tandra | ɗ-anda | d-anda | tandza | tandza | tanza | tandʒa | *zanda | - |
Table 56.
Additional reflexes of PB *j yielding /t/.
Table 56.
Additional reflexes of PB *j yielding /t/.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| water | ma-ti | ma-ti | ma-ti | ma-ti | ma-ti | ma-ti | ma-ti | *ma-zi | *jíjì |
| be full | tala | tala | tala | tala | tala | tala | tala | *zala | *jíjad |
| strain | huta | - | suta | ɬuta | ɬuta | ɬuta | ɬuta | *ɬuza | *cʊ̀ʊj |
Table 57.
Reflexes of initial PB *j in class 9 roots.
Table 57.
Reflexes of initial PB *j in class 9 roots.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| star | ɲeledzi | ɲeleti | ɲeleti | ɲeleti | ɲeleti | ɲeleti | ɲeleti | *ɲeledzi | *jédèdí |
| hip | ɲoŋga | - | - | riɲoŋga | ɲoŋga | ɲoŋga | ɲoŋga | *ɲoŋga | *jóngà |
| buffalo | ɲari | ɲari | ɲahi | ɲarɦi | ɲarɦi | ɲari | ɲaʐi | *ɲadɦi | *játí |
| snake | ɲoɣa | ɲoka | - | ɲoka | ɲoka | ɲoka | ɲoka | *ɲoka | *jókà |
| bee | ɲosi | - | - | ɲoʃi | ɲoʃi | ɲoʃi | ɲoʃi | *ɲosi | *jókì |
| path | n-dzila | n-dzila | n-zila | n-dɮela | n-dɮela | n-dɮela | n-dɮela | *n-ɮela | *jìdà |
| famine | n-dzala | n-dzala | n-zala | n-dɮala | n-dɮala | n-dɮala | n-dɮala | *n-ɮala | *jàdà |
| ear | n-dzev’e | n-dzeʋe | n-zeve | n-dɮeβe | n-dɮeβe | n-dɮeβe | n-dɮebe | *n-ɮeꞵe | *jèbé |
| elephant | n-dzofu | n-dzofu | n-zofu | n-dɮopfu | n-dɮopfu | n-dɮovu | n-dɮopfu | *n-ɮovu | *jògù |
Table 58.
Reflexes of root-internal prenasalized PB *j.
Table 58.
Reflexes of root-internal prenasalized PB *j.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| hand | ɣj-andza | ɗ-andza | d-anza | ʃ-andɮa | ʃi-jandɮa | tʃ-andʒa | m-andɮa | *-anɮa | *gànjà |
| cricket | ɲendze | ɲendza | - | ɲendɮe | ʃi-jendɮwa | - | ʃi-jendɮwa | *-enɮe | *jénjé |
| outside | βaβandze | ɦaɦandze | hanze | ɦandɮe | handɮe | lahandɮe | ɦandɮe | *bɦa-nɮe | *njáì |
| peel | v’andza | ʋandza | - | βandɮa | βandɮa | βandɮa | bandɮa | *βanɮa | - |
Table 59.
Reflexes of PB *ji preceding other consonants.
Table 59.
Reflexes of PB *ji preceding other consonants.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| strike | ɓajisa? | | - | ꞵa | ba | ba | ba | *phja? | *jìp? |
| ask | bula | bula | - | ꞵula | bula | bula | bula | *phjula? | *jípʊd |
| cook | - | bika | bika | ʂeka | ʂeka | bika | pʂeka | *phjeka | *jìpɪk |
| pour | thela | thela | tela | tʃhela | tʃhela | tʃela | tʃela | *thjela | *jìtɪd |
| stay | khala | khala | kala | sala | sala | sala | sala | *khjala | *jìkad |
| satisfy | khura | khura | kuha | ʃurɦa | ʃurɦa | ʃura | ʃuʐa | *-khjudɦa | *jíkʊt |
| steal | ɓa | pa | pa | jiβa | jiβa | jiβa | jiba | *ba | *jíb |
| hear | pwa | pfa | pfa | twa | twa | zwa | twa | *zwa | *jígu |
| thorn | mu-ɓa | im-pa, im-ba | mu-pa | mu-twa | mu-twa | mu-zwa | mu-twa | *mu-zwa | *jígùà |
Table 60.
Aberrant reflexes of PB *j.
Table 60.
Aberrant reflexes of PB *j.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| carve | v’ata | ʋata | vata | βatɬa | βatɬa | βatɬa | batɬa | *ꞵazja | *bàij |
| word | li-to | ɗi-pʂi 1 | di-prji | ri-to | ri-to | ge-zu, re-vu | ʐi-to | *li-zwi | *jʊ́ì |
| hare | - | tʃifundza, tʃiʋundza | - | m-pfundɮa | m-pfundɮa | vundɮa | m-pfundɮa | *-vunɮa | *junja |
Table 61.
Reflexes of PB *g in Tsonga-Copi.
Table 61.
Reflexes of PB *g in Tsonga-Copi.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| remain | tshala | sala | sala | sala | sala | sala | sala | *tsala | *tígad |
| close | - | pfalela | - | pfala | pfala | vala | pfala | *bvala | *bùgad |
| hand | ɣ-jandza | ɗ-andza | d-anza | ʃ-andɮa | ʃi-jandɮa | tʃ-andʒa | m-andɮa | *-anɮa | *gànjà |
| fingernail | - | tʃ-ala | tʃ-ala | ŋɦw-ala | - | - | ŋw-ala | *-ala | *gádà |
Table 62.
Reflexes of PB *g as glides.
Table 62.
Reflexes of PB *g as glides.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| bewitch | loja | lojisa | loja | loja | loja | loja | loja | *loja | *dòg |
| abandon | - | sija | sija | sija | sija | sija | sija | *tsija | *tíg |
| breed | fuja | fuja | fuja | fuja | fuja | fuja | fuja | *fuja | *túg |
| go | ja | ja | ja | ja | ja | ja | ja | *ja | *gì |
| offend | - | ila | - | jila | jila | jila | jila | *ila | *gíd |
| travel | endra | enda | enda | eɳɖʐa | endza | enza | jendʒa | *enda | *gènd |
| journey | li-endra | li-endo | - | r-eɳɖʐo | ri-jendza | lw-enzo | ri-jendʒo | *lu-endo | *gèndo |
| fall | wa | wa | wa | wa | wa | wa | wa | *wa | *gʊ̀ |
| seed | m-bewu | m-bewu | m-beu | m-bewu | m-bewu | m-bewu | m-bewu | *m-bewu | *bégʊ́ |
Table 63.
Reflexes of PB *g showing spirantization.
Table 63.
Reflexes of PB *g showing spirantization.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| help | - | ʋuna | bvuna | pfuna | pfuna | vuna | pfuna | *vuna | *gún |
| hippo | m-bvuwu | m-bvuwo | - | m-pfuβu | m-pfuβu | vuwu | m-pfubu | *m-vuꞵu | *gùbʊ́ |
| sheep | m-bvuta 1 | m-bvuta | m-vuta | ɲimpfu | ɲimpfu | ji-vu | - | *jim-vu | *gú |
| banana | ŋ-gombva | in-kombva | n-komva | n-kompfa | kompfa | kova | - | *mu-komva | - |
| nose | thombvu | thombvu | tomvu | nɦompfu | nɦompfu | nɦovu | nɦompfu | *n-thomvu | - |
| wasp | mi-fi | in-fi | mu-fi | mi-pfi | mu-mpfi | mi-vi | mu-pfi | *mu-vi | - |
| elephant | n-dzofu | n-dzofu | n-zofu | n-dɮopfu | n-dɮopfu | n-dɮovu | n-dɮopfu | *n-ɮovu | *jògù |
| village | - | in-ti | n-ti | mu-ti | mu-ti | mu-ti | mu-ti | *mu-(d)zi | *gìì |
Table 64.
The reflexes of PB *i-gʊ̀dò.
Table 64.
The reflexes of PB *i-gʊ̀dò.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| yesterday | -tulo | -tulo | -tulo | tolo | tolo | -tolo | tolo | *zulo | *gʊ̀dò |
Table 65.
Prenasalized reflexes of PB *g.
Table 65.
Prenasalized reflexes of PB *g.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| hip | ɲoŋga | - | - | ri-ɲoŋga | ɲoŋga | ɲoŋga | ɲoŋga | *ɲoŋga | *jóngà |
| fog | huŋguv’a | ɦuŋguʋa | - | ɦuŋguβa | huŋguβa | huŋguβa | ɦuŋguba | *ŋ-kuŋgu | *kʊ̀ngʊ́ |
| enter | - | ŋgena | - | ŋgɦena | ŋgɦena | eŋgena | ɦiŋgena | *iŋgena | *jíngɪn |
| leopard | jiŋ-gwe | iŋ-gwe | - | ɲiŋgwe | ɲiŋgwe | ɲiŋgwenzala | jiŋ-gwe | *jin-gwe | *gòì |
| crocodile | ŋgona | ŋgona | ŋgona | ŋgweɲa | ŋgweɲa | ŋgweɲa | ŋgweɲa | *ŋ-gwina | *gòìnà |
| drum | ŋgoma | ŋgoma | ŋgoma | ŋgoma | ŋgoma | ŋgoma | ŋgoma | *ŋ-goma | *gòmà |
Table 66.
Reflexes of PB *m in Tsonga-Copi.
Table 66.
Reflexes of PB *m in Tsonga-Copi.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| sprout | - | mila | mila | mila | mila | mila | mila | *mila | *mìd |
| meat | ɲama | ɲama | ɲama | ɲama | ɲama | ɲama | ɲama | *ɲama | *nyàmà |
| plant | lima | ɗima | dima | rima | rima | rima | dʒima | *lima | *dìm |
| be wide | anama | anama | anama | anama | anama | anama | janama | *anama | - |
Table 67.
Reflexes of PB *m followed by glides.
Table 67.
Reflexes of PB *m followed by glides.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| one | -mwe- | -mwe- | -mwe- | -ŋwe | -ŋwe | -ŋwe | -ŋwe | *mwe | *mòì |
| year | mw-aɣa | mw-akani | - | naŋwaka | naŋwaka | ŋw-akani | ŋw-aka | *mw-aka | *jákà |
| child | ɣj-anana | mw-anana | mw-anana | ŋw-ana | ŋw-ana | ŋw-ana | ŋw-ana | *mw-ana | *jánà |
Table 68.
Reflexes of PB *n in Tsonga-Copi.
Table 68.
Reflexes of PB *n in Tsonga-Copi.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| see | wona | wona | vona | βona | βona | wona | bona | *ꞵona | *bón |
| stink | nuŋga | nuŋga | nuŋga | nuɦa | nuŋɦwa | nuha | nuɦa | *nuŋka | *nùnk |
| help | - | ʋuna | bvuna | pfuna | pfuna | vuna | pfuna | *vuna | *gún |
| enter | - | ŋgena | - | ŋgɦena | ŋgɦena | eŋgena | ɦiŋgena | *iŋgena | *jíngɪn |
| good | - | -nene | -nene | -nene | -nene | -nene | -nene | *-nene | - |
Table 69.
Reflexes of PB *n showing palatalization.
Table 69.
Reflexes of PB *n showing palatalization.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| give | niŋga | niŋga 1 | - | ɲika | ɲika | ɲika | ɲika | *ɲiŋka | *nínk |
| firewood | khuni | li-khuni | kuni | ti-ɦuɲi | ri-huɲi | ti-huɲi | ti-ɦuɲi | *-kuni | *kʊ́nì |
| trunk | li-tshina | ɗ-itshina | n-tsiɲa | n-siɲa | n-siɲa | tsiɲa | n-siɲa | *tshina | *tínà |
| crocodile | ŋ-gona | ŋ-gona | ŋ-gona | ŋ-gweɲa | ŋ-gweɲa | ŋ-gweɲa | ŋ-gweɲa | *ŋ-gwina | *gòìnà |
| tooth | - | ɗi-no | di-no | ti-ɲo | ti-ɲo | ti-no | ti-ɲo | *zi-no | *jínò |
Table 70.
Reflexes of PB *ɲ in Tsonga-Copi.
Table 70.
Reflexes of PB *ɲ in Tsonga-Copi.
| English | Tonga | Copi | Lenge | Tsonga | Chang. | Tswa | Ronga | PTC | BLR3 |
|---|
| meat | ɲama | ɲama | ɲama | ɲama | ɲama | ɲama | ɲama | *ɲama | *nyàmà 1 |
| salt | mu-ɲu | mu-ɲu | mu-ɲu | mu-ɲu | mu-ɲu | mu-ɲu | mu-ɲu | *mu-ɲu | *jínyʊ̀ |
| door | ɲaŋgwa | - | - | ɲaŋgwa | ɲaŋgwa | ɲaŋgwa | ɲaŋgwa | *ɲaŋgwa | *nyàngò |
Table 71.
The consonant inventory of Proto-Tsonga-Copi.
Table 71.
The consonant inventory of Proto-Tsonga-Copi.
| | | Bilabial | Labiodental | Labio-Alveolar | Alveolar | Lateral | Palatal | Velar |
|---|
| Nasal | *m | | | *n | | *ɲ | *ŋ |
| Stop | Voiceless | (*p) | | | (*t) | | | *k |
| Voiceless Aspirate | *ph | | | *th | | | *kh |
| Voiced | *b | | | *d | | | |
| Voiced Aspirate | *bɦ | | | *dɦ | | | |
| Affricate | Voiceless | | | *ps | *ts | | | |
| Voiceless Aspirate | | | *psh | *tsh | | | |
| Voiced | | | *bz | *dz | | | |
| Fricative | Voiceless | | *f | | *s | *ɬ | | |
| “Strong” | | | | *is | *iɬ | | |
| Voiced | *ꞵ | *v | | *z | *ɮ | | |
| Liquid | | | | *l | | | |
| Glide | *w | | | | | *j | |
Table 72.
Comparison of proposed spirantization outcomes for various Bantu stages.
Table 72.
Comparison of proposed spirantization outcomes for various Bantu stages.
| Proto-Bantu | *pu | *tu | *ku | *bu | *du | *gu | *pi | *ti | *ki | *bi | *di | *gi |
| Proto-NTC | °fu | °fu | °fu | °bvu | °dzu | °bvu | °fi | °si | °si | °vi | °zi | °zi |
| Proto-TC | *fu | *fu? | *fu | *bvu | *dzu | *bvu | *psi | *tsi | *si | *bzi | *dzi | *dzi |
Table 73.
Consonant inventory of Tsonga indicating uninherited phonemes.
Table 73.
Consonant inventory of Tsonga indicating uninherited phonemes.
| | | Bilabial | Labiodental | Alveolar | Lateral | Postalveolar | Retroflex | Palatal | Velar | Glottal |
|---|
| Nasal | Plain | m | | n | | | | ɲ | ŋ | |
| Aspirated | mɦ | | nɦ | | | | | ŋɦ | |
| Stop | Voiceless | p | | t | | | | | k | |
| Voiceless Aspirated | ph | | th | | | | | kh | |
| Voiced | b | | d | | | | | g | |
| Voiced Aspirated | bɦ | | dɦ | | | | | gɦ | |
| Affricate | Voiceless | | pf | ts | tɬ | tʃ | ʈʂ | | | |
| Voiceless Aspirated | | pfh | tsh | tɬh | tʃh | ʈʂh | | | |
| Voiced | | bv | dz | dɮ | dʒ | ɖʐ | | | |
| Voiced Aspirated | | bvɦ | dzɦ | dɮɦ | dʒɦ | | | | |
| Fricative | Voiceless | | f | s | ɬ | ʃ | ʂ | | | |
| Voiced | β | v | z | | | ʐ | | | ɦ |
| Liquid | Plain | | | r | l | | | | | |
| Aspirated | | | rɦ | | | | | | |
| Glide | w | | | | | | j | | |
Table 74.
Consonant inventory of Tonga indicating uninherited phonemes.
Table 74.
Consonant inventory of Tonga indicating uninherited phonemes.
| | Bilabial | Labio-Dental | Alveolar | Lateral | Palatal | Velar | Glottal |
|---|
| Nasal | m | | n | | ɲ | (ŋ) | |
| Stop | Voiceless | p | | t | | | k | |
| Voiceless Aspirated | ph | | th | | | kh | |
| Voiced | b | | d | | | | |
| Implosive | ɓ | v’ | ɗ | | | | |
| Affricate | Voiceless | | pf | ts | | | | |
| Voiceless Aspirated | | pfh | tsh | | | | |
| Voiced | | bv | dz | | | | |
| Fricative | Voiceless | | f | s | (ɬ) | | | h |
| Voiced | β | | (z) | | | ɣ | |
| Liquid | | | r | l | | | |
| Glide | w | | | | j | | |
Table 75.
Comparison of Shona to PTC reconstructions with *p and *t.
Table 75.
Comparison of Shona to PTC reconstructions with *p and *t.
| English | Shona 1 | PTC | BLR3 |
|---|
| split | panda | *panda | *pànd |
| measure | pima | *pima | *pìm |
| fold | peta | *peta | *pèt |
| baldness, skull | ru-para | *lu-pala | *pádá |
| price, quantity | mu-teŋgo | *mu-teŋgo | *téngò |
| feather | mu-nɦeŋga | *mu-teŋga | *tèngá |